FRAGMENTY
przewodnika
KRYM. Półwysep rozmaitości

       

*fragment rozdziału II

INFORMACJE KRAJOZNAWCZE O REGIONIE

Historia
Czasy Chanatu Krymskiego (XV-XVIII)
    Ordę Kipczacką wraz z krymską prowincją opanował (początek XV w.) chan Złotej Ordy Abu-Seid (krewny Tamerlana). Na czele Tatarów kipczackich chcących wyzwolić się spod jego władzy stanął Hadży-Gerej, wnuk Tochtamysza. W 1427 r. utworzył on niepodległy Chanat Krymski. Początkowo obejmował on tylko południowo-wschodnią część Krymu. Hadży-Gerej przez większość swojego życia walczył z pomocą Polski i Litwy ze Złotą, a później Wielką Ordą o zwierzchnictwo nad całym półwyspem i włoskimi miastami. Pragnął bowiem przejąć dochodowy handel niewolnikami. Wybitnie oporna była Kaffa, która ostatecznie w 1475 r. poddała się synowi Hadży-Gereja (zm. w 1466 r.) Mengliemu-Gerejowi - wezwał on bowiem na pomoc Turków. Mehmed II Zdobywca (sułtan Imperium Osmańskiego) pomógł Mengliemu nie tylko pokonać Kaffę, ale również swych braci, z którymi walczył o władzę. Ceną za pomoc było przyjęcie przez Mengliego-Gereja zwierzchnictwa sułtana i oddanie jego państwu części południowej półwyspu wraz z Kaffą. Traktat zawarty w 1478 r. między Turcją a Chanatem Krymskim był początkiem wasalnej zależności Chanatu od Imperium Osmańskiego. Na jego podstawie cała wewnętrzna władza w państwie miała znajdować się w ręku chana, natomiast prawo zwierzchnictwa nad polityką zagraniczną traktat gwarantował sułtanowi. Tatarzy zostali zobowiązani do udziału we wszystkich kampaniach wojennych prowadzonych przez Imperium.
    W XVI w. Chanat Krymski był ważnym państwem w Europie Wschodniej, realizującym imperialną politykę Turcji. Chanowie posiadali jednak dużo samodzielności i potrafili również zadbać o własne interesy. Państwo to miało bardzo silną i dobrze zorganizowaną armię. Wiązało się to z funkcją, jaką pełniło - stąd bowiem organizowano napady na sąsiednie, północne ziemie. Dynastia Gerejów wywodziła swe korzenie od władców Złotej Ordy i jej bezpośredniej następczyni Wielkiej Ordy, czego wyrazem była tytulatura każdego władcy: "Wielkiej Ordy, Wielkiej Jurty, stepów Kipczaku, Krymskiego Państwa, niezliczonych Tatarów i Nogajów Wielki Monarcha".



    W 1502 r. doszło do wielkiej bitwy nad rzeką Worsklą, która położyła kres istnieniu Wielkiej Ordy. Mengli-Gerej, wspomagając wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego, pokonał w tej bitwie Szejcha Ahmeda - ostatniego chana Ordy. Wówczas to Chanat Krymski stał się liczącym partnerem w Europie Środkowo-Wschodniej. Mengli-Gerej umocnił wewnętrznie państwo, kładąc kres walkom o władzę. Rozwinął gospodarkę i kulturę oraz rozpoczął budowę nowej stolicy państwa - Bakczysaraju. Nowy ośrodek założony został w latach 1502-1519. Z relacji XVII-wiecznego tureckiego podróżnika Ewliji Czelebiego wynika, iż Bakczysaraj był miastem ruchliwym i tętniącym życiem. Pełno tu było sklepów, zajazdów dla podróżnych, meczetów, studzien z kryształowo czystą wodą, młynów, warsztatów rzemieślniczych, mostów kamiennych i drewnianych na rzece Aszłamie (dziś rzeka Czuruksu), pałaców, jadłodajni, łaźni publicznych i prywatnych. Bakczysaraj był miastem położonym w głębi półwyspu, dlatego władcy Ordy Krymskiej mogli czuć się bezpiecznie w swoim wspaniałym pałacu. Wybudowany został w latach 1533-1551, przez rzemieślników irańskich i uzbeckich, wzorujących się na bizantyjskim stylu. Niedaleko Bakczysaraju znajdowało się miasto-twierdza Czufut-Kale, które wybudowano około wieku VI. Było ono typowym przykładem powstających wówczas miast-pieczar, często występujących w rejonie środkowego łańcucha Gór Krymskich. Miasta te powstawały w trudno dostępnych miejscach, na skałach, których różnokształtne formy adaptowano do celów mieszkalnych. Dobrze zachowane do dziś ruiny to, oprócz Czufut-Kale, także Eski Kermen, Kaczy Kalon i największe z nich Mangup-Kale (zob. Rozdział V - trasa 8 i 9).
(...) więcej - zob. przewodnik s. 68 i następne

Społeczeństwo i język
Mniejszości narodowe i etniczne
    Burzliwa historia sprawiła, że społeczność Krymu to swoista mieszanka narodów, grup etnicznych i religii. Świadczy o tym chociażby fakt, iż w latach międzywojennych z 20 okręgów, na które podzielony był wówczas Krym, aż 11 to okręgi narodowe (6 tatarskich, 2 niemieckie, 2 żydowskie, 1 ukraiński).

Tatarzy krymscy
    Wskutek grzechów naszych przyszły nieznane ludy, o których nikt dobrze nie wie, co za jedni i skąd się wzięli, jaki ich język, jakie plemię i jaka wiara. A zwą ich Tatarami.
    Najliczniejszą mniejszość stanowią Tatarzy Krymscy. Jest to lud turecki, pochodzący ze środkowo-południowej Syberii, który w dobie Czyngis-chana przemieścił się w kierunku zachodnim. Początkowo Tatarzy stanowili mieszankę różnych plemion. Jednolitym narodem stali się dopiero na przełomie XIII i XIV w. Krym zasiedlali od końca XIII w. i panowali tu do wieku XVIII. Około XII w. przyjęli islam sunnicki. Po upadku Chanatu Krymskiego większość z nich wyemigrowała do Turcji, gdzie z czasem uległa zupełnej asymilacji. Spora liczba Tatarów została jednak na Krymie. Do wybuchu II wojny światowej stanowili oni ok. 24% ogółu mieszkańców. Do wielkiej tragedii doszło po wojnie, kiedy to Stalin wysiedlił z Krymu wszystkie niesłowiańskie grupy etniczne. Pod zarzutem zdrady ojczyzny wysiedlono i Tatarów, głównie do Uzbeckiej ASSR. W wyniku akcji deportacyjnych i ciężkich warunków na wygnaniu wielu z nich poniosło śmierć. Mimo iż w 1967 r. zdjęto z Tatarów zarzut zdrady ojczyzny, na Krym mogli wrócić dopiero w 1989 r.
    Obecnie na półwyspie mieszka ok. 270 tys. Tatarów, co stanowi blisko 10% ogółu mieszkańców. Rozmieszczenie ludności Tatarskiej jest nierównomierne i waha się od 0,6% w Jałcie, do 29,4% w Biełogorsku.
(...) Tatarzy starają się odnowić swoją kulturę na Krymie; chcą też brać udział w życiu społecznym i politycznym regionu. Powstają liczne fundacje i organizacje pomagające powracającym Tatarom i pilnujące przestrzegania praw mniejszości, także organizacje kulturalne i edukacyjne. Tworzy się szkoły, w których tatarski jest językiem wykładowym, tatarskie przedszkola i świetlice. Odradza się islam. Rozmaite działania prowadzone są w celu przybliżenia kultury Tatarów miejscowej ludności. Ma to w przyszłości zapobiec wypływającym z uprzedzeń i ignorancji nieporozumieniom na tle etnicznym.



(...) więcej - zob. przewodnik s. 83 i następne


*framenty rozdziału IV - TRASY PRZEJAZDU

TRASA 2 SYMFEROPOL - AŁUSZTA

Trasa liczy 45 km. Wiedzie lewym brzegiem rzeki Sałgir i jej dopływu - Angary, przecinając Główne Pasmo Gór Krymskich. Odległość tę można pokonać w ciągu półtorej godziny trolejbusem nr 52, linii Symferopol-Ałuszta.

    Po wyjeździe z Symferopola, minąwszy symferopolski zbiornik zaporowy i wioskę Łozowoje z pomnikiem Tołstoja (służył on w stacjonującym tu oddziale podczas wojny krymskiej), dojeżdżamy do osady Fersmanowo. Nazwano ją tak na cześć mineraloga, geochemika i geografa A. Fersmana, który tu się urodził i spędził dzieciństwo.

Pionierskoje
    12 km od Symferopola znajduje się miejscowość Pionierskoje. Warto się tu zatrzymać choćby na krótko, by spenetrować kamienne pamiątki dawnych budowli.
*Ruiny meczetu i mennicy z XIV-XV w.
*Scytyjskie miasto Dżalman z I-IV w.
    Dolina Sałgiru stopniowo rozszerza się. Na wschodzie stają się widoczne skłony Dołgorukowskiej Jajły, na południu wyrastają grzbiety masywu Czatyrdahu. Następna osada na trasie to Dobroje.

Rejon Dobroje-Zariecznoje-Mramornoje
    W wiosce Dobroje zobaczyć można późnoscytyjskie grodzisko Mamut-Sułtan (III w. p.n.e.- III w. n.e.). W sąsiedniej wiosce Zariecznoje znajduje się duży Zalew Ajanski. W jego okolicach, na terasach rzecznych, archeolodzy odkryli wiele kurhanów epoki brązu i stanowiska człowieka epoki kultury kiził-kobiańskiej.
    Od Zariecznego boczna droga wiedzie ku malutkiej osadzie Mramornoje, niedaleko której znajduje się słynna Jaskinia Mramornaja (Marmurowa). Jej nazwa pochodzi od pięknego, przypominającego marmur wapienia o barwie różowej, wydobywanego w miejscowym kamieniołomie (opis jaskini - zob. Rozdział V - trasa 44).
    Kamieniołom obejrzeć można na powierzchni, natomiast warto także zwiedzić podziemną twierdzę. Blisko bowiem 6 tys. m2 podziemnych kamieniołomów udostępniono dla zwiedzających. Trasa liczy około 450 m długości, zwiedzanie, wraz z przewodnikiem, odbywa się w grupach. Zobaczyć można mury obronne z czasów II wojny światowej, traktor "Stalingrad", który generował prąd dla katakumb, zasieki, sztab grupy partyzanckiej i rowy, w których pochowano 3 tys. żołnierzy...
    Następna miejscowość na trasie do Ałuszty to Pieriewalnoje, skąd najlepiej wybrać się do Czerwonych Jaskiń (Kyzył Koba), położonych ok. 6 km od drogi (zob. Rozdział V - trasa 49). Dalej droga wiedzie doliną Angary w stronę Angarskiej Przełęczy (752 m n.p.m.). Dolina zwęża się, po prawej mamy masyw Czatyrdaha, po lewej Demerdży-Jajła, a stoki gór, porosłe bukami, dębami i grabami, przesłaniają widoczność. Na przełęczy, po prawej stronie, znajduje się baza turystyczna. Stąd też najłatwiejsze jest wejście na szczyt Czatyrdahu: na najwyższą jego kulminację, Eklizi-Burun (1527 m n.p.m.), lub niższą, Angar-Burun (1453 m n.p.m.) - zob. Rozdział V - trasa 41.
    Po przekroczeniu przełęczy droga wiedzie cały czas w dół. Las, coraz rzadszy, stopniowo ustępuje, mijamy Wierchnią i Niżnią Kutuzowkę, a na horyzoncie pojawia się morze. Chwilę później widać też leżącą w dole Ałusztę. Za kilkanaście minut będziemy w mieście.

Ałuszta
Już góra z piersi mgliste otrząsa chylaty,
Rannym szumi namazem niwa złotokłosa,
Kłania się las i sypie z majowego włosa,
Jak z różańca kalifów, rubin i granaty.
    Tak pisał o Ałuszcie nasz znakomity poeta Adam Mickiewicz. Ałuszta to niewielkie miasto, położone na południowym wybrzeżu w dolinie rzek Ułu-Uzień i Demerdży. Nadbrzeżną dolinę zamykają na północy masywy Czatyrdahu i Demerdży, górujące w panoramie miasta. Na zachodzie natomiast rozciąga się masyw Babugan-Jajły z przedłużeniem na wybrzeżu w postaci góry Kastel. Łańcuchy górskie chronią miasto przed wpływem zimnych, suchych stepowych wiatrów, co sprawia, że klimat jest ciepły, odpowiedni dla lecznictwa sanatoryjnego. Jednak chłodniejsze masy powietrza, spływające z Czatyrdahu, powodują dobrą wentylację doliny. Sprawia to, że lato w Ałuszcie nie jest tak upalne jak w Jałcie czy innych miejscowościach południowego wybrzeża, a zima jest chłodniejsza. Średnie temperatury najchłodniejszych miesięcy wahają się od +2,8 °C (luty) do +5 °C (grudzień). Natomiast średnie temperatury najcieplejszych miesięcy zawierają się w granicach od +19,6 °C (czerwiec) do +23,9 °C (lipiec).
    Dzisiejsza Ałuszta to drugi po Jałcie ważny ośrodek rekreacyjny, turystyczny i sanatoryjny. Jest to niewielkie miasto, liczące 40 tys. mieszkańców, znane ze swoich kurortów i sanatoriów. Stanowi też Ałuszta centrum okręgu zwanego Wielką Ałusztą, który rozciąga się od góry Ajudah na południowym zachodzie do wsi Priwietnoje na północnym wschodzie. Wiele miejscowości należących do tego okręgu jest także znanymi sanatoriami lub kurortami. Obecnie w omawianym regionie leczy się schorzenia układu oddechowego, krwionośnego i nerwowego.
    Ałuszta dla turysty chodzącego po górach to przede wszystkim wspaniały punkt wypadowy w pobliskie masywy górskie. Łatwo jest stąd dostać się publicznym transportem na Przełęcz Angarską, skąd można ruszyć na Czatyrdah lub Demerdży (zob. Rozdział V - trasy 41 i 45).

*fragment rozdziału V - TRASY GÓRSKIE

Czatyrdah
Drżąc muślimin całuje stopy twej opoki,
Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu!
O minarecie świata! O gór padyszachu!
Ty, nad skały poziomu uciekłszy w obłoki,

Siedzisz sobie pod bramą niebios, jak wysoki
Gabryjel pilnujący edeńskiego gmachu;
    Tak rozpoczyna się XIII z cyklu Mickiewiczowskich sonetów. Masyw Czatyrdahu od wieków wzbudzał zainteresowanie mieszkańców Krymu. Wybitna i oryginalna w kształtach góra wyraźnie wyodrębnia się w głównej grzędzie Gór Krymskich.
    Od sąsiednich masywów Babugan-Jajły i Demerdżego oddzielają Czatyrdah niskie, lesiste przełęcze - przez leżącą na wschód od niego Przełęcz Angarską (752 m n.p.m.) przebiega główna szosa do Jałty i Ałuszty z linią trolejbusową. Ku południowemu wschodowi góra opada wyniosłymi, 1300-metrowymi zboczami, natomiast w stronę północną, za stromym uskokiem podszczytowym, ciągnie się długi na kilka kilometrów i szeroki płaskowyż.
    Interesujące są partie szczytowe góry, z północnego płaskowyżu widziane jako odrębna, wyższa kondygnacja góry. Tworzą je dwa równoległe, nieco poszarpane grzbieciki z obniżeniem pośrodku. Sam wierzchołek góry, noszący nazwę Eklizi-Burun (1527 m n.p.m.), znajduje się w południowo-zachodniej części partii szczytowych.
    Góra o oryginalnych kształtach pobudzała od dawna wyobraźnię. Widziana z różnych stron przypomina stół, namiot, śpiącego gigantycznego potwora.
    Urozmaicona jest krasowa rzeźba masywu, pełnego kotlinek, dolinek, niewielkich wzniesień. We mgle mogą tu wystąpić trudności orientacyjne. Przy nikłych ścieżkach wiodących na szczyt turyści usypali kopczyki kamieni. Rejon Czatyrdahu obfituje w jaskinie. Na północnych stokach masywu znajduje się m. in. Jaskinia Marmurowa (Pieszczera Mramornaja), cel popularnych wycieczek zbiorowych (zob. poniżej - Jaskinie Czatyrdahu).
    Masyw objęty jest ochroną. Występuje tu ponad 500 gatunków roślin, z których około 60 to rośliny endemiczne.

Trasa nr 41 Przełęcz Angarska (752 m n.p.m.) - Czatyrdah (1527 m n.p.m.) 2 godz. 45 min. - 3 godz., z powrotem 2 godz. 15 min. - 2 godz. 30 min.



    Najdogodniejsze i najkrótsze wyjście na szczyt, choć i tak ze znaczną różnica wzniesień. W dolnych partiach piękne, dzikie lasy bukowe, wyżej niezapomniany krajobraz górskiego świata Krymu. W górnych partiach miejscami ścieżka bardzo nikła. Podczas mgły mogą nastąpić trudności orientacyjne. Na wycieczkę koniecznie należy zabrać odpowiedni zapas wody.
    Od szosy i linii trolejbusu skręcamy na południowy zachód w boczną drogę, a po chwili na rozwidleniu obok drogowskazów kierujemy się w prawo w górę na drogę leśną. Po drodze zabudowania letniskowo-turystyczne. Droga prowadzi lasem w górę, początkowo biegnąc wzdłuż grzbietu, potem schodząc zeń w lewo. Od miejsca, gdzie schodząc zeń w lewo. Od miejsca, gdzie rozpoczyna się wyraźna stroma przecinka leśna podchodząca w kierunku południowo-zachodnim, mamy do wyboru dwa warianty trasy. Możemy iść przecinką w górę, możemy też za dawną trasą znakowaną, kierując się dalej leśnymi drogami, trawersować górę, by obszedłszy jej wschodnie zbocza, podejść na nią nieco bardziej od południa. Pierwszy wariant jest mozolnieszy, na drugim należy uważać, by w odpowiednim momencie zacząć podejście. Tak czy inaczej w obydwu przypadkach pokonujemy dość znaczną wysokość.
    Zarówno ścieżka biegnąca przecinką, jak i ścieżka, którą prowadzi drugi wariant, spotykają się w rejonie górnej granicy lasu. Następnie, po odcinku podejścia jajłą na północny zachód, mijamy ponad urwistymi skałami oryginalne punkty widokowe. W dole wśród lasów widoczna jest przełęcz, z której wyszliśmy, a za nią obydwa szczyty Demerdży.
    Ścieżka po odcinku podejścia wprowadza nas w górne kondygnacje masywu Czatyrdahu. Wśród księżycowego krajobrazu jajły, urozmaiconego formami krasowymi, dają się wyodrębnić dwa równoległe do siebie grzbieciki. Ścieżka wchodzi w zagłębienie pomiędzy nimi, po czym niemalże niknie. Idąc pomiędzy grzbiecikami mniej więcej w kierunku wschodnim - południowo-wschodnim, docieramy po dłuższym czasie do niewielkiego siodła. Z niego w lewo, stromo, lecz króciutko na oznaczony słupkiem szczyt góry.
(...) więcej - zob. przewodnik s. 309 i następne



zamów przewodnik