LWÓW
Miasto Wschodu i Zachodu. Fragmenty przewodnika

*fragment rozdziału II

INFORMACJE KRAJOZNAWCZE O MIEŚCIE

Rozwój urbanistyczno-architektoniczny miasta
    Lwów to jedno z najbogatszych miast znajdujących się na terenie współczesnej Ukrainy, najbogatszych odnośnie do zachowanych tam zabytków historycznych i architektonicznych. Reprezentują one najrozmaitsze epoki i style, od pozostałości staroruskich do budowli nowoczesnych, od gotyku po socrealizm. Szczególnym miejscem, gdzie biegnące lata nagromadziły masę zabytkową, na dodatek ujętą w specyficzny obszar urbanistyczny, jest serce Lwowa - śródmieście. W 1975 r. władze, jeszcze sowieckie, zdecydowały o utworzeniu tu Państwowego Rezerwatu Historyczno-Architektonicznego. Obejmuje on średniowieczne śródmieście z rynkiem i przyległymi ulicami oraz teren dawnego grodu Lwa, leżącego ongiś u podnóża Wysokiego Zamku. Rezerwat to 120 ha obszaru, na którym znajduje się pono przeszło tysiąc zabytków budownictwa. 200 spośród nich to arcydzieła architektury na skalę światową! W 1998 r. stary Lwów został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

   Lwów staroruski, należący do książąt halicko-włodzimierskich, składał się z dwu części. Na wzgórzu zlokalizowany był warowny gród, a u jego stóp rozsiadła się handlowo-rzemieślnicza osada. Swoją planistyczną strukturą Lwów książęcy nie odbiegał od innych miast staroruskich. Niemal cała zabudowa była drewniana. Do zabytków czasów staroruskich należą: cerkiew św. Mikołaja z końca XIII wieku (zbudowana na planie krzyża z trzema absydami i dwoma kopułami) oraz pochodzące z przełomu XIII i XIV stulecia cerkwie Piatnicka i św. Onufrego. Pod koniec czasów ruskich pojawiły się w grodzie także dwa kościoły Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Śnieżnej. Owe czasy ocalały prawdopodobnie w onomastyce (nazwy: Pod Bramą, Zamkowa, Stary Rynek, Murowany Most i in.).



   Po zajęciu Rusi Czerwonej przez króla polskiego miasto wchodzi w orbitę sztuki zachodniej. Widać to najlepiej w urbanistyce. Lwów otrzymuje nowy rynek, zlokalizowany w południowej części dawnego ruskiego miasta. Zgodnie z wyznacznikami budownictwa zachodnioeuropejskiego miasto zostaje otoczone regularnymi murami z systemem bram i baszt. Na środku rynku staje ratusz. Dominuje styl gotycki, materiałem budowlanym jest kamień, także drewno. Nowe oblicze uzyskuje kościół Jana Chrzciciela. Od lat 60. XIV wieku aż do końca tego stulecia powstaje gotycka katedra łacińska. Ze wschodem łączność zachowuje budowniczy Doring, stawiający katedrę ormiańską (ok. 1363 r.).

   W drugiej połowie XVI wieku, a więc z pewnym opóźnieniem, zadomawia się we Lwowie renesans. Do miasta przybywają mistrzowie z zachodu, głównie z północnych Włoch. Nie bez znaczenia było też czerpanie wzorów z ziem polskich, choćby z królewskiego Krakowa.

   Odrodzenie utrzymuje się do trzeciego dziesięciolecia XVII wieku, ofiarowując miastu do dziś podziwiane budowle o znaczeniu artystycznym w skali europejskiej. Do najpiękniejszych budowli tej epoki należą: zespół budynków cerkwi Uspieńskiej (Zaśnięcia NMP) z wieżą Korniakta i przepiękną kaplicą Trzech Świętych, kaplice Boimów oraz Kampianów przy katedrze łacińskiej, oryginalny ze wszech miar kościół Bernardynów, loggia w domu Korniakta oraz Czarna Kamienica. We Lwowie działają tacy mistrzowie, jak Barbon, Bemer, Pfister, Szolc oraz postać urastająca do symbolu Lwowa - Paweł Rzymianin. Musi dziwić, w jaki sposób tak daleko od ojczyzny renesansu rozkwitła tak wspaniała sztuka? Lwów stał się naprawdę najbardziej zachodnim miastem tak daleko wysuniętym na wschód.
(...) więcej - zob. przewodnik s. 49 i następne.


*fragment rozdziału IV - TRASY

Trasa 1. Stary Lwów w jeden dzień

Plac Halicki - plac i pomnik Adama Mickiewicza - hotel Georges - Wały Hetmańskie - pomnik Tarasa Szewczenki - kościół Jezuitów - opera - cerkiew Preobrażeńska - katedra ormiańska - klasztor Dominikanów - arsenały Miejski i Królewski - baszta prochowa - cerkiew Wołoska i wieża Korniakta - ulica Łyczakowska - Cmentarz Łyczakowski - Cmentarz Orląt Lwowskich - kościół Bernardynów - katedra rzymskokatolicka - rynek - ratusz - Czarna Kamienica - plac Halicki

   Pierwsza trasa wiedzie nas najstarszymi ulicami Lwowa - wytyczonego w XIV w. i rozwijającego się w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Większość obiektów na tej trasie znajduje się w obrębie murów obronnych istniejących do końca funkcjonowania monarchii polsko-litewskiej. Jednocześnie jest to trasa, jaką można zaproponować tym, którzy mają we Lwowie tylko jeden dzień do dyspozycji lub nie mogą przeznaczyć więcej czasu na zwiedzanie miasta.

Plac Halicki
   Plac posiada zabudowę z przełomu wieków, ze szczególnie pięknymi czterema kamienicami stojącymi przy ulicy Wałowej, zamykającej go od strony północnej. Kamienice te są wybitnym przykładem architektury lwowskiego modernizmu. Najcenniejsza z nich, tzw. kamienica Bałłabanowska, stojąca na rogu ulic Wałowej i Halickiej, zaprojektowana została przez najwybitniejszych lwowskich architektów tego czasu - Adolfa Zachariewicza i Oskara Sosnowskiego. Natomiast ostatni z opisywanych czterech budynków zaprojektowali inni wybitni architekci: Władysław Derdacki i Witold Minkiewicz. Przed wojną kamienica ta nosiła numer 11a. Numer ten ma swoje specyficzne uzasadnienie, przywołane przez prof. Witolda Szolginię: "we Lwowie rzadko kiedy po numerze jedenastym następował, jakby to logicznie wypadało, numer trzynasty. Był on powszechnie przesądnie uważany za pechowy i przynoszący nieszczęście i z tego powodu zamiast niego stosowano "zdublowaną" jedenastkę, dla odróżnienia od tej pierwszej uzupełnioną literą "a"".

   Naprzeciw owych kamienic stoi dawny pałac Biesiadeckich, swymi początkami sięgający XVIII w., kiedy został wzniesiony dla innej rodziny magnackiej - Bielskich. Był on także kiedyś rezydencją samych Potockich.



   Od placu odchodzi ulica Kniazia Romana (ul. Batorego) - biegnąca mniej więcej starym traktem wychodzącym przez Bramę Halicką ku Haliczowi. Charakterystycznie okryta półcieniem, ulica ta w przedwojennym Lwowie słynęła z antykwariatów i składów księgarskich. Miały też na owej ulicy, pod numerem pierwszym, swą siedzibę sądy. Do XVIII w. istniały tu jeszcze zabudowania klasztoru Karmelitów Trzewiczkowych, w którym zawarto unię z Ormianami w 1630 r. To właśnie tu w 1912 r. miał miejsce tragiczny wypadek utrwalony w piosence ulicznej:

Na Baturego, czy wy słyszyci,
przed trybunałem Lewicki stał.
On swy kochance udebrał życi
Dajunc z browninga trzykrotny strzał...

    Mowa tu o zabójstwie aktorki Ogińskiej-Szenderewiczowej, którą życia pozbawił zazdrosny dyrektor Banku Handlowego - niejaki Lewicki. Ale najsłynniejszym budynkiem przy Batorego był gmach lwowskiego radia (nr 6). Monumentalny, może trochę ponury budynek secesyjny, z dwoma lwami i datą Anno Domini 1912 (więcej o tej ulicy zob. rozdz IV - trasa 4).


Plac Mickiewicza
   Plac ten to najsłynniejszy plac Lwowa, a to z uwagi na pomnik, który stoi na jego środku i z którym fotografują się wszyscy turyści odwiedzający miasto, bez względu na narodowość. Mowa rzecz jasna o pomniku Adama Mickiewicza. Nie wiedzieć jakim zrządzeniem losu przetrwał zawieruchy historii. Na wyniosłej kolumnie stoi posąg wieszcza z brązu. Nad jego głową widnieje postać uskrzydlonego geniusza z wieńcem wawrzynu, a na szczycie kolumny płonący znicz. Plac, za czasów austriackich imienia księcia Ferdynanda, później nazwano Mariackim od studni z figurą Najświętszej Marii Panny z 1862 r. (figura nie miała tyle szczęścia co pomnik poety). Gdy w tym miejscu stanął w 1904 r. (na 50. rocznicę śmierci poety) świetny monument dłuta Antoniego Popiela, plac zaczęto zwać placem Mickiewicza. Sam pomnik to granitowa kolumna 21-metrowej wysokości. Płomień znicza wieńczącego monument został pozłocony. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 30 października 1904 r. Zabytek pozostał do naszych czasów nietknięty. Na jego froncie widnieje do dziś polski napis, a z tyłu kartusz z herbem Rzeczypospolitej.
(...) więcej - zob. przewodnik s. 96 i następne


*fragment rozdziału V - ZE LWOWA W UKRAINĘ ...

Na wschód i południowy wschód od Lwowa (Brzeżany, Zbaraż, Buczacz, Chocim, Kamieniec Podolski, Trembowla)



Brzeżany

   Dawne miasto powiatowe województwa tarnopolskiego, położone nad rzeką Złotą Lipą, przy linii kolejowej Lwów-Potutory. Przed wojną miasto liczyło ponad 10 tysięcy mieszkańców; rozwinięty był przemysł rękodzielniczy, cegielnie, młyny, zakłady kąpielowe. Można tu obejrzeć kilka starszych budowli, z zamkiem Sieniawskich z XVI w. na czele.

   Brzeżany leżą w pięknej okolicy, zwanej Podolską Szwajcarią, ucierpiały jednak silnie w czasie I wojny światowej. Piękno okolicy opisywali m.in. Tadeusz Pilikowski i Juliusz Słowacki. Miejscowość była jedną z systemu miast-twierdz obronnych na Podolu, strzegących państwa polsko-litewskiego przed południowym wrogiem spod znaku półksiężyca.

   Założycielem miasta był Mikołaj Sieniawski, który wystarał się u swego pracodawcy (był dworzaninem Zygmunta I Starego) w roku 1530 o zgodę na ów czyn. Miasto założono na prawie magdeburskim. Początkowo duże znaczenie mieli tu Ormianie, gdyż przez Brzeżany wiódł szlak handlowy ze Lwowa na Kamieniec Podolski. Po tej nacji do dziś zachował się kościółek.

   W połowie XVI w. w zakolu rzeki Złotej Lipy wspomniany już wojewoda ruski i hetman polny Mikołaj Sieniawski rozpoczął wznoszenie zamku jako siedziby dla swego potężniejącego rodu. Znacznych rozmiarów budowla powstała na planie pięcioboku z trzema bastejami oraz wielkim majdanem w środku. Te znaczne gabaryty budowli miały umożliwić przyjęcie jak największej liczby ludzi uciekających przed Tatarami pod ochronne skrzydła wałów zamku. Do dnia dzisiejszego zachowała się zbudowana na planie krzyża kaplica zamkowa pw. Trójcy Świętej Była ona mauzoleum i nekropolią Sieniawskich. Dekoracją wnętrza zajęli się tej klasy artyści, znani nam już ze Lwowa, co: Jan Pfister czy Henryk Horst. W podziemnych kryptach znajdowały się sarkofagi z płaskorzeźbionymi postaciami zmarłych.

   Forteca w Brzeżanach nigdy nie została zdobyta, pomimo, że oblegali ją kozacy, Turcy i polskie wojska. We wnętrzach zamkowych Sieniawscy zgromadzili ogromne zbiory, na wzór innych familii polskich (jak np. Rzewuscy w Podhorcach); portrety członków rodu, malarstwo i rzeźba, dzieła rzemiosła artystycznego i militaria. Ściany pałacu zdobiły malowidła ze scenami wielkich czynów członków rodziny Sieniawskich w dziejach Polski. Po śmierci w 1726 r. ostatniego z rodu Adama Sieniawskiego, miasto i zamek przeszły w ręce Czartoryskich, a później Lubomirskich, by już w XIX stuleciu stać się własnością Potockich. Władze austriackie nie oszczędziły zamku. Skonfiskowały, co mogły, a w zamku urządziły koszary. Przepadły malowane na srebrnej blasze portrety trumienne Sieniawskich i naczynia liturgiczne. Wyposażenie zamku uległo rozproszeniu ocalały natomiast sarkofagi cynowe. ocalały. W czasie I wojny światowej zostały wywiezione do Krakowa, a następnie zdeponowane na zamku w Pieskowej Skale.

   W Brzeżanach urodził się Edward Rydz-Śmigły, marszałek Polski - nieszczęsny Wódz Naczelny w czasie wojny obronnej 1939 r.

Zbaraż
   Nad rzeką Gniezną, podobnie jak i Trembowla ulokował się inny, znany powszechnie za sprawą Sienkiewicza zamek - Zbaraż. Dzisiaj jest to miasto rejonowe, leżące przy trasie kolejowej Tarnopol-Szepetiwka, 30 km na północny wschód od Tarnopola. Od Zbaraża wziął nazwę ród książąt Zbaraskich, po którego wymarciu w 1631 r. odziedziczyli miasteczko Wiśniowieccy. W roku 1649 w twierdzy zbaraskiej wojsko polskie pod wodzą Jeremiego Wiśniowieckiego wytrzymało sześciotygodniowe oblężenie przeważających sił kozaków Chmielnickiego i Tatarów chana Islama Gireja. Zamek później był zdobywany przez Turków i Rosjan, a w czasie I wojny światowej częściowo wysadzony. Ruiny zamku, który stanowił centrum polskich fortyfikacji, istnieją do dzisiaj. Choć nie przedstawiają one nazbyt interesującego widoku, to jednak zachowane partie bastionów pozwalają wyobrazić sobie dawną potęgę fortalicji. Podobnie jak w Złoczowie, dość dobrze zachował się tu znajdujący się kiedyś wewnątrz obwarowań pałac.
(...) więcej - zob. przewodnik s. 224 i następne

tutaj możesz kupić przewodnik
www.prus.pl/lwow/lwow_zamowienie.html